محوطه باستانی قلعه خسرو

یکی جاهای جذابحریم اردبیل که به مسافت ۲۸ کیلومتر شمال غربی شهر اردبیل و ۷۰۰ متری شمال روستای قوناق قیران و در مختصات ارتفاع جغرافیایی ۴۸ سکو و ۴ دقیقه و ۵۲ ثانیه و پهنا جغرافیایی ۳۸ درجه ۲۶ دقیقه و ۵۷ ثانیه واقع شده‌است. از شهر اردبیل جاده ای آسفالته به روستای گندشمین موجود هست این جاده آسفالت بر روی جاده قدیمی اردبیل به مشکین شهر و مغان ایجاد شده است.

بعد از طی ۲۶ کیلومتر از شهر اردبیل به طرف روستای گندیشمین، نرسیده به روستای قوناق قیران و نزدیک به ۱ کیلومتری آن در کنار رود کوچک شیخ احمد، جاده ای خاکی در سمت راست جاده اردبیل وجود دارد. این جاده خاکی به وسیله روستاییان حریم به خواسته رفت و آمد به مزارع استعمال میشود و بدیندلیل بسیار ناهموار می باشدبعداز طی مسیر نزدیک به یک کیلومتر از این جاده خاکی به دو راهی میرسیم و بعد از طی مسیر در حدود یک کیلومتر از جاده سمت چپ می شود به قلعه خسرو رسید. این جاده خاکی از کنار قلعه خسرو پیشین و به دره رود قره سو پایانمی یابد.

روش دیگر دسترسی به اینصورتمیباشد که از روستای قوناق قیران یک راه و روش مالرو به سمت قلعه خسرو وجود دارداین شیوه مالرو از داخل دره رود قره سو بوده و راهسخت و دشواری میباشد که بعداز طی مسافتی نزدیک به نیم ساعت از دهمی شود به قلعه خسرو رسید. روستای قوناق قیران از دهستان های غربی، بخش مرکزی شهرستان اردبیل و طول آن از سطح دریا ۱۳۲۰ متر و آب و هوای سرد و کم آب و یک منطقه پایکوهی میباشد که در ۲۷ کیلومتری شمال غرب شهر اردبیل واقع شده‌است رود روحانی احمد که از کوه سبلان سرچشمه گرفته از شمال و خاور دهقبل و به رود قره سو می ریزد. عمل و پیشینه مردمان روستا کشاورزی، باغدار و دامداری میباشد.

قلعه خسرو بر بالای یک کوه کم طول قرار گرفته میباشد و رود قره سو از سه جهت یعنی شمال و شمال شرقی و غربی این کوه را در بر گرفته میباشد. این کوه نادرطول را مردمان آبادی با اسم شوش داغی می نامند و این به جهت شیب تند دامنه های آن و نوک تیز قله آن و همچنینوضعیتیگانه قرار گیری قله کوه که به هیچ کوه دیگری متصل نبوده میباشد، است شوش داغی همچون دیگر کوهها و ارتفاعات پیرامون دامنه سبلان در اثر عمل های آتشفشانی تاسیس شده استمرکز کوه متشکل از یک جمع سنگی از سنگ های آذرین، به صورتیکپارچهاست و وسعت چندان ندارد طول نوک قله شوش داغی از سطح دریا آزاد ۱۳۹۵ متر و از بستر رود قره سو در پای کوه ۱۳۵ متر میباشد.

جناح شمالی شوش داغی به یک برآمدگی کوچکی منتهی می‌شود و این برآمدگی که وسعت مقداری نیز داراست با شیب بسیار تندی که دسترسی به آن را نقص‌ می سازد به رود قره سو منتهی میگرددجناح غربی کوه شوش داغی از قله کوه تا دیوار دفاعی دارنده شیب بسیار تندی بوده و از ذیل دیوار به پرتگاه عمیقی که طول آن تا ۱۰ متر میرسد ختم می‌شود دامنه شرقی کوه نیز دارای شیب تندی میباشد و این شیب تا حدود ۷۰ مرتبههست و به طوریمیباشد که به طور یک دیوار صاف دسترسی به قلعه را نسبتاًً ناممکن می سازد.

فقط در جناح جنوبی و به خصوص جبنه جنوب شرقی شیب ملایم موجود هست و قابلیت دسترسی به قلعه را ممکن می نماید. محوطه باستانی قلع خسرو متشکل از دو قلعه و یک قبرستانمیباشدیکی این قلعه ها بر بالای کوه شوش داغی واقع گردیده و دیگری که بزرگتر بوده و قلعه اولی را نیز در بر می گیرد . همگی کوه شوش داغی را در برگرفته میباشد.

محوطه قبرستان در نصیب جنوبی کوه شوش داغی واقع گردیده و در محوطه نسبتاً وسیعی گورهای آن متفرقشده است. این قلعه در ۳۰کیلومتری شمال غرب اردبیل جای دارد که با طریق خشکه چین سنگی با مصالح سنگی فارغ ازاستفاده از ملات ساخته شده‌ و به زمان مفرغ نو ۱۷۰۰تا ۱۴۵۰سال پیش از ولادتوابستگیداراست. قلعه باستانی خسرو در بعد از ظهر مفرغ نوصورت گرفت و استقرار آن تا بعد از ظهر آهن ۱ (۱۵۰۰تا ۱۲۰۰سال پیش از تولد)، بعد از ظهر آهن ۲ (۱۲۰۰تا ۸۰۰سال پیش از ولادت) و عصر آهن ۳ (۸۵۰تا ۵۵۰سال پیش از ولادت) تداوم داشت. در آخرهابعدازظهر آهن ۳این قلعه به طور کامل متروک شد و استقرار در آن به قلعه دیگری که وابسته به عصر هخامنشی میباشد، منتقل شد. این قلعه هخامنشی نیز در حدود ۷۰۰متری قلعه خسرو جای دارد که اینک باستان‌شناسان سرگرمباز‌بینی روی آن می باشند.

در فصول قبلیجستجو، سفال‌هایی از بعد از ظهر مفرغ تازه و نماد‌هایی از استقرار جامعه ها با ساختار پیچیده سیاسی و اجتماعی درین قلعه به دست آمده بود. بر طبقعارضه ها باستان‌شناسی دولت ها پیچیده سیاسی و اجتماعی اولیتوشه در عصر مفرغ تازهصورت گرفته‌میباشد. با اعتنا به اینکه این حوزه‌ در عصر‌های متفاوت بویژه در بعدازظهر مفرغ گزینه تاخت و تاز اقوام مهاجر بود و با در لحاظبه دست آوردن اقتصاد کشاورزی و دامداری در بعدازظهر مفرغ به لحاظمی رسد، قلعه‌های هفت‌گانه نقش حفظ از قلعه مرکزی خسرو و زمینهای کشاورزی و مراتع دامداری آن را به عهده داشتند.

قبرستان کوچکی نیز مشتمل بر ۱۰تا ۲۰گور در کنار قلعه‌های هفت‌گانه موجود هست که تعداد معدود قبور آن نشانگر اقماری بودن این قلعه‌ها میباشد. این گورها نشان دهنده مالکیت یا این کهاحاطه قلعه مرکزی بر نواحی حریم و گواهی تملک خانواده یا این که قبایل بومی در قلعه مرکزی یا این که قلعه‌های اقماری بر روی این مراتع میباشند. کاوشگران در بررسیهای خویشدرینناحیهاثرها بند و کانالهای آبرسانی مرتبط بازمان مفرغ تازه را شناسایی کردند. فرضیه این میباشد که ساکنان این حیطهبعداز احداث بند روی رودخانه قره‌سو که در کنار قلعه خسرو جای‌دارد، به وسیله این کانالهای سنگ‌چین آب رود را به طرف زمینهای حریم هدایت می‌کردند.